🛑 दमास्कस (Damuscus) आणि व्हूट्स (Wootz)

दमास्कस (Damuscus) आणि व्हूट्स (Wootz)

पुरातन शस्त्र या विषयात ज्याला कोणाला गोडी असेल त्याने लोखंडाच्या या प्रकारांचे नाव नक्कीच ऐकले असतील.
पूर्वी तलवार ,जांभिया, कट्यार इत्यादी शस्त्रे दमास्कस किंवा व्हूट्स प्रकारच्या लोखंडा पासूनच निर्माण होत.
दमास्कस स्टील चे नाव सीरिया येथील दमास्कस या शहरा पासून ठेवण्यात आले कारण या प्रकारच्या लोखंड निर्मितीत सीरियन कारीगरांने विशेष प्राविण्य प्राप्त केले होते आणि तिथूनच याची जगभर निर्यात होई .
भारतात अरब आक्रमणा नंतर दमास्कस शस्त्रांचे प्रचलन सुरु झाले, पण गम्मत म्हणजे सिरीयात जेव्हा या लोखंड निर्मिती संबंधी इतिहासाचा अभ्यास केला गेला तेव्हा त्याचे मूळ हे भारतातचं आढळले, पहिली शताब्दी (ख्रिस्त पूर्व ) चोल राजवटी मध्ये आजच्या तामिळनाडू, केरळ, तेलंगणा या भागात या प्रकारच्या लोखंडाची निर्मिती होत , या प्रकाराला स्थानिक लोहार “उक्कु ” किंवा “उरुक्कू” अशे म्हणत.
उक्कु ची निर्मिती कच्चे लोखंड, स्थानिक वनस्पती आणि खनिज यांना मुशीत (crucible) वितळून केली जायची, चोल राजवटीच्या विस्तारासोबत या उक्कु चा प्रसार जगभर झाला.
याच लोखंडाचे नाव युरोपियन लोकांने “wootz” अशे ठेवले कारण या लोखंडा पासून बनलेल्या तलवारी हवेत फिरवल्या कि “व्हूफ…” अश्या आवाज व्हायचा. कालांतराने ब्रिटिश राजवटीने स्थानिक लोहारांना याच्या निमिर्ती साठी लागणारे लोखंडाचे खनिज (iron ore) उत्खनन करण्यास बंदी आणली ज्यामुळे हळूहळू याची निर्मिती बंद झाली आणि आजच्या घडीला व्हूट्स लोखंड बनवण्याची कला संपूर्णतः नाहीशी झाली आहे .

व्हूट्स या प्रकाराला आपण बोली भाषेत पोलाद किंवा फोलाद म्हणतो आणि दमास्कस ला “संकेला” म्हंटल्या जाते .
व्हूट्स हे सर्वात उत्कृष्ठ तर दमास्कसची गुणवत्ता त्याच्या खालोखाल असते.
हल्ली व्हूट्स कुठेही निर्माण होत नाही पण दमास्कस लोखंड आज देखील तयार होत .
दमास्कस लोखंड हे विविध गुणवत्तेच्या लोखंडाना एकावर एक रचून त्यांना भट्टीत तापवून एकजीव होई प्रयन्त ठोकून तयार केले जाते .
दमास्कस मधील प्याटर्न ठळक असतो व त्याला हवे तशे डिजाईन देता येतं.
व्हूट्स चे प्याटर्न एकदम बारीक आणि यादृच्छिक (random ) असतात .
मास प्रोडक्शन मुळे या लोखंडाचा वापर जरी काहीसा कमी असला तरीही आज जागतिक बाजारात यांच्या पासून निर्मित अँटिक्स ची किंमत हजारो डॉलर्स च्या घरात आहे .